Tại sao lại độc quyền?

Vì đã trả trước nên nếu số tiền phía đối tác thu được từ khách hàng cao hơn thì họ có lợi, còn ít hơn thì nhạc sĩ có lợi. Thực tế cho thấy, cái lợi trước mắt là khỏi phải chờ đợi, tới lui nhận tiền..

Có một số tổ chức kinh doanh âm nhạc muốn vô hiệu hóa hoạt động của Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam, họ thường đi tắt bằng cách đến gặp trực tiếp và thỏa thuận về chuyện trả bản quyền với các nhạc sĩ. Các nhạc sĩ lại thường hồn nhiên, có khi là tùy tiện, cả nể nữa, nên cứ nhận tiền của bên sử dụng âm nhạc mà không qua trung tâm tác quyền. Nhưng các nhạc sĩ đã không hiểu được một điều rằng họ rất khó kiểm soát được việc sử dụng các tác phẩm của mình về lâu về dài. Không phải ngẫu nhiên mà các quốc gia trên thế giới đều có một trung tâm bảo về quyền lợi cho các tác giả âm nhạc. Những người làm âm nhạc chuyên nghiệp đều phải tìm đến các tổ chức để được bảo hộ về bản quyền”.

Nhạc sĩ Phó Đức Phương, Giám đốc Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam (VCPMC), đã trao đổi với giới truyền thông như vậy. Mặc dù không nêu cụ thể “một số tổ chức kinh doanh âm nhạc” là ai, song dường như tất cả đều ngầm hiểu “họ” ở đây chính là Hiệp hội Công nghiệp ghi âm Việt Nam (RIAV).

Nguồn thu khổng lồ

Theo con số công bố của VCPMC, chỉ tính đến hai quý đầu năm 2010, đã có 1.677 nhạc sĩ, tác giả tin tưởng ủy quyền cho trung tâm. Từ số tiền bản quyền tác giả ít ỏi thu được những năm đầu tiên, đến nay VCPMC đã thu được hơn 23 tỉ đồng. Đã có khoảng gần 20 nhạc sĩ nhận tiền bản quyền một năm từ 100-200 triệu đồng. VCPMC cũng đã ký hợp đồng song phương với 36 tổ chức quyền tác giả trên thế giới có phạm vi hoạt động trên 120 quốc gia.

Tôi nghĩ rằng với dân số hơn 80 triệu, với mức thu nhập bình quân đầu người ngày một cải thiện, với sức tiêu thụ lớn ở ta, nếu làm tốt công tác bản quyền, chúng tôi sẽ thu được nguồn phí tác quyền lớn hơn đến vài chục lần con số hiện nay”. Nhạc sĩ Phó Đức Phương, bày tỏ.

Mặc dù nhìn nhận thị trường âm nhạc của hơn 80 triệu dân là to lớn, song VCPMC dường như vẫn thích được độc quyền khai thác. Bởi nếu biết cách làm tốt hơn, nguồn phí thu về khả năng lên đến vài chục lần so con số 23 tỉ đồng ở hiện tại. Đây cũng chính là cách hiểu của không ít nhạc sĩ dùng để lý giải khi biết được chuyện vừa qua, VCPMC đã chủ động thông tin cho báo chí về việc RIAV đang tiến hành vận động các nhạc sĩ ủy thác cho RIAV khai thác tác phẩm âm nhạc dưới nhiều hình thức sử dụng khác nhau, trong đó có một số quyền thuộc quyền tác giả. Đó là động thái mà theo VCPMC là không phù hợp về mặt pháp lý, là lầm lẫn trong cách hiểu chức năng, quyền hạn của VCPMC và RIAV, vì toàn bộ quyền mà RIAV dự định ký kết với nhạc sĩ đều đã được các nhạc sĩ ủy quyền cho VCPMC quản lý và khai thác, và những hình thức khai thác này đều thuộc phạm vi của VCPMC, chứ không phải của RIAV.

Về phía mình, đại diện RIAV khẳng định việc làm của hiệp hội chỉ nhằm mục đích đơn giản hóa các thủ tục rườm rà, tránh lãng phí thời gian, công sức, đồng thời giúp đỡ hội viên - các nhà sản xuất băng đĩa. Đơn cử, khi một hãng đĩa bất kỳ thực hiện một đĩa nhạc thì phải thanh toán tiền tác quyền trực tiếp cho tác giả, hoặc được xác nhận đã trả tiền thông qua VCPMC rồi mới ôm cả xấp hồ sơ đi xin giấy phép phát hành. Nếu chẳng may trong số các tác phẩm đó có một hai bài không được duyệt thì hãng đĩa phải loại bỏ, rồi phải chạy sang VCPMC đòi lại khoản tiền đã đóng. Từ thực tế này đưa đến việc RIAV mong muốn được các nhạc sĩ ủy thác cho RIAV khai thác tác phẩm âm nhạc và chỉ khoanh vùng trong phạm vi sản xuất băng đĩa, chương trình, xuất bản phẩm là những lĩnh vực mà các thành viên hiệp hội thường xuyên thực hiện.

Đâu chỉ chuyện tiền

Nhạc sĩ Nguyễn Ngọc Thiện cho rằng mọi hoạt động cạnh tranh đều sẽ có tác động tích cực đến thị trường. Thông qua việc các nhạc sĩ được nhận số tiền nhiều hơn cho mỗi tác phẩm, thuận tiện hơn trong việc nhận thù lao hoặc không phải vất vả tự bảo vệ quyền lợi, họ sẽ có thêm động lực sáng tác, cung cấp cho xã hội nhiều món ăn tinh thần bổ ích. “Vấn đề ở đây là nhạc sĩ phải ý thức về những thỏa thuận đã ký kết, sao cho để đừng vi phạm lúc kết thúc trước hạn hợp đồng thỏa thuận nơi này để chuyển sang ký nơi khác!”. Nhạc sĩ Nguyễn Ngọc Thiện, nhắc nhở.

Đại diện trang web Nhạc Số cho biết RIAV chỉ là một đối tác trong số hàng trăm đối tác cung cấp bản quyền cho nhạc số. “Hiện nay, chúng tôi có bản quyền của hàng chục ngàn bài nhạc được ký kết với các đối tác khác nhau. Chúng tôi tự hào là đối tác độc quyền kinh doanh âm nhạc trên môi trường Internet của hầu hết các hãng băng đĩa uy tín và có số lượng bài hát lớn nhất Việt Nam. Bên cạnh đó, nhạc số cũng ký hợp đồng đọc quyền hàng ngàn bài hát với các ca sỹ, nhạc sĩ đơn lẻ khác”. Đại diện Nhạc Số cho biết như vậy.

Ông Tr. A. Q., giám đốc một công ty biểu diễn nhìn nhận lâu nay, những nhà tổ chức các chương trình ca nhạc đang rất “đau khổ” vì khoản đóng “tác quyền biểu diễn sân khấu”. Trước khi làm chương trình ca nhạc, nhà tổ chức phải xin phép ngành quản lý, trong các giấy tờ để được cấp phép, bắt buộc phải có giấy xác nhận đã đóng tác quyền biểu diễn sân khấu. Giấy xác nhận này do VCPMC cấp. Nhưng trên thực tế, có những ca sĩ, nhà tổ chứctự liên lạc được với các nhạc sĩ, có những thỏa thuận riêng và trực tiếp gửi trả tác quyền. Nhạc sĩ đã xác nhận rồi, nhưng khi lên VCPMC vẫn rất khó khăn vì những thủ tục giấy tờ “cứng nhắc”. Vấn đề còn ở chỗ, trong nhiều chương trình ca nhạc, đến giờ chót, danh sách bài hát vẫn có những thay đổi. Tiền tác quyền, tác giả đã đóng cho VCPMC rồi không lấy lại được, lúc ấy lại phải chạy lên đóng tiền để xin bài hát của nhạc sĩ khác…

Vấn đề khác cũng đang gây bức xúc là nhạc chế lại lời hiện phổ biến trên mạng internet, kể cả nhạc chuông, nhạc chờ điện thoại vẫn chưa thấy một động thái xử lý nào từ VCPMC. Ngay cả trước đây sự việc đình đám nhất là chuyện Học việnArena của Tập đoàn FPT đứng ra tổ chức và hát xuyên tạc các bài hát cách mạng ngay tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia, và sau đó bị Cục Nghệ thuật biểu diễn đề nghị xử lý nghiêm việc xuyên tạc các ca khúc cách mạng này, thì VCPMC vẫn là sự im lặng… Điều này gây bức xúc khi không ít ý kiến cho rằng VCPMC, trước hết đó là cơ quan phải đầu tiên đứng ra bảo vệ quyền lợi cho nhạc sĩ khi có sự vi phạm - ở đây là Học viện Arena đã đặt lại lời một số ca khúc cách mạng của nhạc sĩ lão thành Phan Huỳnh Điểu. Bởi lẽ nào VCPMC lâu nay chỉ chuyên mỗi chuyện chăm chăm đi đòi tiền cho tác giả thôi?.

“Đúng ra Trung tâm bảo vệ bản quyền âm nhạc phải có tiếng nói ngay, hoặc đến làm việc với FPT ngay để xem mức độ vi phạm của người ta đến đâu. Đến không phải để kỷ luật người ta, mà với vai trò bảo vệ các nhạc sĩ, đến để giải thích, hướng dẫn để họ nhận thức việc vi phạm bản quyền như thế nào. Như thế ít nhiều còn cho xã hội thấy đúng nghĩa là một trung tâm bảo vệ quyền lợi của nhạc sĩ”. Một cán bộ quản lý ngành văn hóa, nhận xét.

Với một lát cắt từ thực tế âm nhạc vừa nêu, có lẽ dễ đồng ý rằng thêm một hay nhiều đơn vị đứng ra nhận sự ủy nhiệm để bảo vệ tác quyền cho nhạc sĩ là điều cần thiết. Bởi nói như nhạc sĩ Nguyễn Ngọc Thiện, mọi hoạt động cạnh tranh đều sẽ có tác động tích cực đến thị trường. Vấn đề là cần tôn trọng luật chơi chung.

X.Sơn – M.Tâm
SN33 (11/2010)